NH̀N NGƯỜI

 

Có một giai thoại về đại học Stanford, “Một câu chuyện thật thú vị”, nội dung như sau:

 

Một phụ nữ trong bộ trang phục áo bằng vải lanh kẻ sọc và chồng ḿnh trong bộ com-lê giản dị đă ṃn xơ cả chỉ, xuống ga tàu ở thành phố Boston và rụt rè bước đi không hẹn trước tới văn pḥng ở phía ngoài của đại học Harvard. Trong chốc lát cô thư kư có thể nói rằng những người ở nông thôn lạc hậu về văn hóa như thế không có việc ǵ phải bước chân vào đại học Harvard thậm chí c̣n không xứng đáng được vào đại học Cambridge.

 

Cô thư kư mặt mày cau có. Người đàn ông nói nhẹ nhàng:

- Chúng tôi muốn gặp thầy hiệu trưởng

Cô thư kư gắt gỏng lên:

- Ông ấy bận rộn cả ngày.

Người phụ nữ trả lời.

-         Chúng tôi sẽ đợi.

-          

Suốt nhiều giờ trôi qua, cô thư kư không thèm để ư đến họ, trong ḷng hy vọng rằng hai người rốt cuộc sẽ nản ḷng mà bỏ đi.

Nhưng hai người vẫn không đi. Và cô thư kư đă nản ḷng, và cuối cùng quyết định phải quấy rầy vị hiệu trưởng, mặc dù đó là công việc thường ngày mà cô luôn luôn thấy ân hận mỗi khi làm. Cô nói với vị hiệu trưởng:

 

-         Có thể nếu họ gặp được thầy ít phút họ sẽ đi ngay.

-          

Vị hiệu trưởng thở dài bực tức, rồi gật đầu. Ai đó có vai tṛ quan trọng như ông ta th́ rơ ràng là không có thời gian để tiếp họ, thế nhưng ông ghét cay ghét đắng chiếc áo vải lanh sọc và bộ com-lê đă sờn chỉ cứ phủ đầy bừa băi căn pḥng ở phía ngoài của ông ta.

 

Vị hiệu trưởng với gương mặt lạnh lùng đầy vẻ nghiêm nghị đi khệnh khạng về phía cặp vợ chồng. Người phụ nữ nói với vị hiệu trưởng:

 

-         Chúng tôi có một đứa con trai đă từng theo học ở trường đại học Harvard một năm. Nó thực sự yêu mến ngôi trường này. Nó cảm thấy hạnh phúc khi học ở đây. Thế nhưng, cách đây một năm, nó đột nhiên bị giết chết. Và vợ chồng tôi rất muốn xây dựng một tấm bia để tưởng nhớ con trai ḿnh ở một nơi nào đó trong khuông viên trường.

 

Vị hiệu trưởng không động đậy, ông đă bị sốc. Ông nói một cách thô lỗ cộc cằn:

 

-         Thưa bà, chúng tôi không thể dựng tượng cho mỗi người đă từng theo học ở Harvard rồi sau đó bị chết. Nếu chúng tôi làm như vậy th́ ngôi trường này sẽ trông giống như một nghĩa trang!

-          

Người phụ nữ nhanh chóng giải thích:

 

-         Ồ, không phải như vậy. Chúng tôi không có ư định xây dựng một bức tượng. Chúng tôi nghĩ sẽ xây một ṭa nhà cho nhà trường.

 

Vị hiệu trưởng trợn tṛn con mắt. Ông liếc nh́n chiếc áo vải lanh sọc và bộ com-lê đă sờn chỉ rồi thốt lên:

 

-         Một ṭa nhà ! Ông bà có tưởng tượng được một ṭa nhà trị giá bao nhiêu không ? Chúng tôi phải đầu tư hơn 7 triệu rưỡi đô la cho xưởng thiết bị vật lư ở Harvard.

 

Người phụ nữ im lặng một lát. Vị hiệu trưởng có vẻ hài ḷng. Bây giờ th́ ông có thể rời khỏi họ. Người phụ nữ quay lại phía chồng và nói nhỏ:

 

-         Bắt đầu xây một trường đại học tất cả chỉ tốn ngần ấy thôi sao? Tại sao chúng ta không xây một trường đại học riêng?

 

Người chồng gật đầu đồng ư.

 

Khuôn mặt của vị hiệu trưởng thượt ra đầy bối rối và lúng túng. Và ông bà Leland Stanford đă bỏ đi, đến thành phố Palo Alto, bang California, nơi đó họ lập nên trường đại học mang tên ḿnh, một đài tưởng niệm để tưởng nhớ đứa con của ḿnh mà trường Harvard không c̣n quan tâm đến nữa.

 

“Bạn có thể dễ dàng đánh giá tư cách của những người khác thông qua cách mà họ đối xử với những người không thể làm ǵ v́ họ và cho họ” (Malcolm Forbes).

 

----------------------

 

NH̀N NGƯỜI

 

Vẻ hào nhoáng bề ngoài

 

Ngày nay, người ta thích chạy theo vẻ hào nhoáng bề ngoài. Nhiều người đua nhau phô trương sự giàu có của ḿnh. V́ sự giàu có thường mang lại cho người ta danh giá và lời ca tụng.

Nhưng, “không phải mọi thứ lấp lánh đều là kim cương”. Nhiều kẻ giàu có đă sống một cuộc đời vô nghĩa. Có câu: “Người ta ca tụng trước tài năng, nhưng người ta cúi phục trước ḷng nhân”.

Nhiều kẻ sống chỉ biết đi t́m sự giàu có, nên những ai có thể giúp họ vững bước trên con đường giàu có, th́ họ mới cần quan hệ, ngoài ra, họ chẳng quan tâm đến ai. Thật không sai khi Malcolm Forbes kết luận: “Bạn có thể dễ dàng đánh giá tư cách của những người khác thông qua cách mà họ đối xử với những người không thể làm ǵ v́ họ và cho họ”.

 

“V́ họ” và “cho họ” là thứ “ích kỷ thời đại”. Là cội nguồn của sự thoái hóa đạo đức con người. Nó làm cho con người lạnh lùng trước những kẻ thiếu thốn, và ngoảnh mặt trước những kẻ khốn cùng. V́ họ nghĩ rằng: những người “thiếu thốn và khốn cùng” kia làm cản trở bước tiến của họ, thậm chí có thể làm cho họ bị thiệt hại và nghèo đi, khi họ phải đưa bàn tay cứu giúp.

 

Và, cứ như thế, tháng năm nối tiếp, họ lo củng cố sự hào nhoáng bề ngoài của họ, c̣n tâm hồn của họ th́ ngày càng trống rỗng !

LA FONTAINE  để lại câu nói đáng ta suy ngẫm: “Danh giá phần đông chỉ là bọn hề ở hí trường. Cái bề ngoài của nó chỉ ḷe được kẻ ngây ngô thôi” (Les grands pour la plupart sont masques de théâtre. Leur apparence impose au vulgaire idolâtre).

 

Điều cao quư bên trong

 

Cái ǵ ở trong thẳm sâu tâm hồn th́ khó thấy, nhưng đó lại là điều cao quư và bền vững với thời gian. Đó là vẻ đẹp tâm hồn, mà chỉ có những ai sở hữu một tâm hồn cao đẹp mới “nh́n thấy” và “hiểu được”. Người ta thường dùng “ngôn ngữ riêng” để diễn tả sự cảm nhận kỳ diệu ấy qua một thứ “giác quan thiêng liêng” mà không phải ai cũng có được, như “đôi mắt tâm hồn”, “đôi tai tâm hồn”…

 

Như câu chuyện về đại học Stanford, vị hiệu trưởng không thể thấy được “tâm hồn” của hai vợ chồng Leland Stanford v́ chiếc áo vải lanh sọc và bộ com-lê đă sờn chỉ mà họ mặc đă làm tối mắt vị hiệu trưởng thông minh ấy.

Vấn đề không phải là v́ vị hiệu trưởng không có thời giờ để tiếp khách, mà v́ khách chỉ là những người trông nghèo nàn thiếu học, không có lợi ǵ khi bỏ công sức và thời gian để tṛ chuyện với họ.

Ai đó có vai tṛ quan trọng như ông ta th́ rơ ràng là không có thời gian để tiếp họ, thế nhưng ông ghét cay ghét đắng chiếc áo vải lanh sọc và bộ com-lê đă sờn chỉ cứ phủ đầy bừa băi căn pḥng ở phía ngoài của ông ta.

 

Trong ánh mắt phàm phu, biết bao điều c̣n mờ tối. Ḷng kiêu căng tự phụ, chận lối biết bao người. Nhiều khi ta không nhận ra được “viên ngọc tâm hồn” ở tha nhân, v́ ta quá vội vă, ta tự cho là ḿnh đă thông suốt tất cả. Giống như nhiều thầy tu tự cho ḿnh là thánh, nên nh́n ai cũng là những kẻ tội đồ.

 

 

Chắc các bạn đă biết câu chuyện “Ngọc bích họ Ḥa”:

Nước Sở, có người họ Ḥa, được một ḥn ngọc ở trong núi, đem dâng vua Lệ Vương. Vua sai thợ ngọc xem. Thợ ngọc nói: “Đá, không phải ngọc”. Vua cho người họ Ḥa là nói dối, sai chặt chân trái.

Đến khi vua Vũ Vương nói ngôi, người họ Ḥa lại đem ngọc ấy dâng. Vua sai thợ ngọc xem. Thợ ngọc nói: “Đá, không phải ngọc”. Vua lại cho họ Ḥa là nói dối, sai chặt nốt chân phải.

 

Đến khi vua Văn Vương lên ngôi, người họ Ḥa ôm ḥn ngọc, khóc ở chân núi Sở Sơn suốt ba ngày ba đêm đến chảy máu mắt ra. Vua thấy thế, sai người đến hỏi. Người họ Ḥa thưa: “Tôi khóc không phải là thương hại cho chân tôi bị chặt, chỉ thương về nỗi ngọc mà cho là đá, nói thật mà cho là nói dối”. Vua bèn cho người xem lại cho rơ kỹ, th́ quả nhiên là ngọc thật, mới đặt tên gọi là “Ngọc bích họ Ḥa” (Hàn Phi Tử).

 

Nh́n người

 

Có câu: “Con cáo nó tưởng ai cũng ăn gà như nó”. Vị hiệu trưởng trong câu chuyện không ngờ trong những con người “nghèo nàn” thế kia lại có thể chứa một “kho tàng” như thế ! Đúng là “ngọc trong đá”! Đối với những con người kia, có thể việc làm của họ chỉ là chuyện “b́nh thường”, nhưng với vị hiệu trưởng, đó lại là chuyện “phi thường” v́ ḷng ông quá “tầm thường”. Vị hiệu trưởng ! Ngạc nhiên chưa !? Và ngạc nhiên trong sự thẹn thùng.

Khuôn mặt của vị hiệu trưởng thượt ra đầy bối rối và lúng túng.

Vị hiệu trưởng đă để vuột mất một cơ hội lớn để phát triển hơn nữa cho đại học Harvard, nhưng nỗi đau không phải là sự mất mát mà là sự tủi nhục trong tâm hồn. Khi vị hiệu trưởng thấy ḿnh quá lớn lại là lúc nhận ra ḿnh quá nhỏ, và bài học hôm nay không phải đến từ bậc quân sư, mà chỉ là từ những con người xem ra thật b́nh dị.

 

C̣n sống ngày nào đừng đoán người qua vẻ mặt. (La Fontaine)

 

Nào, ta hăy thận trọng. Khi “nh́n người” để rồi phê phán và ứng xử, có khi chính lúc ấy lại là lúc ta để lộ nguyên h́nh “tâm hồn đầy rong rêu” của ta.

 

Họ - những người ta đang tiếp xúc - là những kẻ quá bé mọn hay v́ ḷng ta quá hẹp ḥi. Họ là những người quá vụng về hay v́ ḷng ta quá đ̣i hỏi. Họ là những người quá thấp hay v́ ḷng ta quá kiêu căng. Họ là những người quá tội lỗi hay v́ ta tự phong ḿnh là thánh nhân...

 

Và ta nh́n người, nh́n đời, không vừa ư ta. Không vừa ư ta v́ không có lợi ǵ cho ta. Không “v́ ta, cho ta”. Khi ta muốn tom góp lại là lúc ta đánh mất tất cả.

 

Biết bao điều tốt đẹp đến với ta, nhưng ta đă từ chối v́ ta không nhận ra được điều quư giá tiềm ẩn, những điều mà chỉ có “đôi mắt tâm hồn” ta mới thấy được.

 

Nếu bạn cảm thấy sao đời ḿnh u ám quá, thử coi lại xem cánh cửa sổ tâm hồn ḿnh thật đă có lau kỹ chưa (La Rochefoucauld)